De wekelijkse doorgeefvraag: een wetenschapper stelt een vraag aan een collega uit een ander vakgebied. Floris Vermeulen vraagt aan Clé Lesger (Geschiedenis, UvA): hoe ging de Amsterdamse overheid om met de economische crisis aan het einde van de achttiende en het begin van de negentiende eeuw?
‘In de decennia rond 1800 was er grote werkloosheid en bittere armoede in Amsterdam. Zo’n dertig tot veertig procent van de inwoners kreeg in deze periode ondersteuning van armenzorginstellingen,' zegt Clé Lesger.
'Vóór 1795 maakten Amsterdamse regenten de dienst uit in de stad, maar in de daaropvolgende decennia kreeg de centrale overheid een steeds grotere greep op het beleid. In die kringen, maar ook bij een deel van de Amsterdamse bovenlaag, werd de crisis terecht geweten aan oorlogen en handelsbeperkingen in het buitenland, maar ook aan falend ondernemerschap, het verstarde gildensysteem en de verondersteld ruime bedeling, die vrijwillige werkloosheid en luiheid in de hand zou werken.'
'Omdat de lokale en nationale overheid weinig greep hadden op de internationale ontwikkelingen en de kwaliteit van ondernemerschap, richtte men de pijlen op de gilden en de armenzorg. Op lange termijn maakte de opheffing van de gilden de weg vrij voor nieuwe initiatieven en grootschaliger productie, maar in deze crisisjaren was het voor veel ambachtslieden een ramp, want met de gilden verdwenen vaak ook de gilde-uitkeringen bij ziekte en ouderdom.'
'Ook de hervorming van de armenzorg was noodzakelijk, maar de forse verlaging van de uitkeringen leidde in Amsterdam uiteraard niet tot een hogere arbeidsparticipatie, maar tot verscherping van de toch al schrijnende armoede.'
'Later werd door Willem I een hele reeks andere initiatieven ontplooid om de Nederlandse economie op gang te brengen: het oprichten van De Nederlandsche Bank, de aanleg van wegen en kanalen, bescherming van de nijverheid en het stimuleren van de (koloniale) handel.'
'Die initiatieven hebben ook in Amsterdam een positief effect gehad, maar het was pas rond het midden van de negentiende eeuw dat de industrialisatie nieuwe bronnen van werkgelegenheid en welvaart creëerde voor veel Amsterdammers.'
Clé Lesger vraagt Maria Prins, hoogleraar public health: de pest- en de leprabacterie zijn in duizend jaar nauwelijks veranderd. Waarom verdwenen de ziekten die zij veroorzaakten in de zestiende (lepra) en laat zeventiende eeuw (pest) vrij plotseling uit West-Europa?
‘In de decennia rond 1800 was er grote werkloosheid en bittere armoede in Amsterdam. Zo’n dertig tot veertig procent van de inwoners kreeg in deze periode ondersteuning van armenzorginstellingen,' zegt Clé Lesger.
'Vóór 1795 maakten Amsterdamse regenten de dienst uit in de stad, maar in de daaropvolgende decennia kreeg de centrale overheid een steeds grotere greep op het beleid. In die kringen, maar ook bij een deel van de Amsterdamse bovenlaag, werd de crisis terecht geweten aan oorlogen en handelsbeperkingen in het buitenland, maar ook aan falend ondernemerschap, het verstarde gildensysteem en de verondersteld ruime bedeling, die vrijwillige werkloosheid en luiheid in de hand zou werken.'
'Omdat de lokale en nationale overheid weinig greep hadden op de internationale ontwikkelingen en de kwaliteit van ondernemerschap, richtte men de pijlen op de gilden en de armenzorg. Op lange termijn maakte de opheffing van de gilden de weg vrij voor nieuwe initiatieven en grootschaliger productie, maar in deze crisisjaren was het voor veel ambachtslieden een ramp, want met de gilden verdwenen vaak ook de gilde-uitkeringen bij ziekte en ouderdom.'
'Ook de hervorming van de armenzorg was noodzakelijk, maar de forse verlaging van de uitkeringen leidde in Amsterdam uiteraard niet tot een hogere arbeidsparticipatie, maar tot verscherping van de toch al schrijnende armoede.'
'Later werd door Willem I een hele reeks andere initiatieven ontplooid om de Nederlandse economie op gang te brengen: het oprichten van De Nederlandsche Bank, de aanleg van wegen en kanalen, bescherming van de nijverheid en het stimuleren van de (koloniale) handel.'
'Die initiatieven hebben ook in Amsterdam een positief effect gehad, maar het was pas rond het midden van de negentiende eeuw dat de industrialisatie nieuwe bronnen van werkgelegenheid en welvaart creëerde voor veel Amsterdammers.'
Clé Lesger vraagt Maria Prins, hoogleraar public health: de pest- en de leprabacterie zijn in duizend jaar nauwelijks veranderd. Waarom verdwenen de ziekten die zij veroorzaakten in de zestiende (lepra) en laat zeventiende eeuw (pest) vrij plotseling uit West-Europa?
