Ons geheugen helpt ons om situaties van geluk en gevaar te herkennen. Maar onze herinneringen kunnen ook veranderen. Marieke Bos beschrijft in haar dissertatie in welke mate ons geheugen vatbaar is voor nieuwe invloeden.
Bijzondere gebeurtenissen kunnen in je geheugen gegrift staan. Klopt die uitdrukking?
'Tot een jaar of vijftien geleden werd inderdaad gedacht dat in het langetermijngeheugen herinneringen lagen opgeslagen die niet of nauwelijks veranderden. Denk aan leuke herinneringen zoals een huwelijk of de geboorte van een kind, maar vooral ook traumatische gebeurtenissen, zoals het verlies van een geliefde. Recentere psychologische inzichten hebben aangetoond dat dat niet klopt. Ons geheugen is veel veranderlijker dan we dachten.'
Wat is de functie van ons geheugen eigenlijk?
'Het stelt ons in staat om situaties te herkennen. Vanuit een evolutionair perspectief is herinneren leren. We leren ons vooral te beschermen tegen slechte ervaringen. Daarom kunnen die herinneringen ook echt pijnlijk zijn, het is de bedoeling dat we een nieuwe vergelijkbare situatie uit de weg gaan. Mensen met een posttraumatisch stresssyndroom als gevolg van een oorlog of een andere ramp zijn daar het duidelijkste voorbeeld van.'
Slaat ons geheugen dan eigenlijk door in zijn poging om te beschermen?
'Zo zou je dat wel kunnen zien. Opvallend is ook dat in die gevallen herinneringen niet context-specifiek zijn, maar zonder een aanleiding in de omgeving tot veel stress kunnen leiden. Maar de functie van het geheugen is wel hetzelfde: doordat de herinnering naar de oppervlakte komt, wordt eigenlijk een update gemaakt van die herinnering.'
Als onze herinneringen kunnen veranderen, kunnen we die dan ook beïnvloeden?
'Daar wordt de laatste jaren veel onderzoek naar gedaan in ons team. Onder andere door mijn promotor Merel Kindt. Zij heeft aangetoond dat als een herinnering wordt "opgehaald" en vervolgens een bètablokker wordt toegediend, dat deze herinneringen kunnen veranderen. Dat kan doordat dat middel indirect de eiwit-synthese in het brein blokkeert, die nodig is voor de update van herinneringen.'
Het is dus een kwestie van invloed uitoefenen op het moment dat herinneringen worden opgehaald?
'Ja, dan zijn herinneringen in zekere zin labiel. Als dan een stressreactie ontstaat, dan wordt die herinnering nog eens extra sterk opgeslagen. Alleen een herinnering ophalen is daarom niet voldoende, heb ik aangetoond in mijn onderzoek. Je moet dus eigenlijk meteen ingrijpen om de hersenen de kans te geven de herinnering anders op te slaan.'
Als we ons geheugen kunnen beïnvloeden. Is het dan mogelijk om mensen te hersenspoelen?
'Op dit moment zeker niet. Wat wel zou kunnen is dat op het moment dat een herinnering wordt opgehaald, nieuwe informatie aan deze herinnering wordt toegevoegd. Het onderscheid tussen "echte" en "valse" herinneringen vervaagt dan. Maar op dit moment is invloed uitoefenen op de inhoud van een herinnering toekomstmuziek, nu gaat het alleen om de intensiteit van de ervaringen in ons geheugen.'
En dat kan mensen van hun kwellende herinneringen afhelpen?
'Daar wordt inderdaad mee geëxperimenteerd. Mensen met stress-stoornissen krijgen nu óf medicijnen óf worden blootgesteld aan hun angsten. Bijvoorbeeld door steeds weer naar een spin te kijken. Door middel van bètablokkers kunnen we de intensiteit van een traumatische herinnering die in labiele staat verkeert, verzwakken. Dat kan echt een verandering teweegbrengen voor mensen met angsten die hun hele leven beheersen. Mijn onderzoek toont aan dat je echt moet ingrijpen om de intensiteit van de herinnering te veranderen. Maar in hoeverre dat kan en op welke manier precies, daar is nog meer onderzoek voor nodig.'
Marieke Bos
Marieke Bos
14-12-1981 Geboren te Utrecht
2005 Klinische psychologie, Universiteit van Amsterdam
2007 Onderzoeker bij De Waag
2013 Docent psychologie, Universiteit van Amsterdam
2014 Promotie Challenging Emotional Memory, klinische psychologie, Universiteit van Amsterdam
Tekst: Joost Zonneveld
Bijzondere gebeurtenissen kunnen in je geheugen gegrift staan. Klopt die uitdrukking?
'Tot een jaar of vijftien geleden werd inderdaad gedacht dat in het langetermijngeheugen herinneringen lagen opgeslagen die niet of nauwelijks veranderden. Denk aan leuke herinneringen zoals een huwelijk of de geboorte van een kind, maar vooral ook traumatische gebeurtenissen, zoals het verlies van een geliefde. Recentere psychologische inzichten hebben aangetoond dat dat niet klopt. Ons geheugen is veel veranderlijker dan we dachten.'
Wat is de functie van ons geheugen eigenlijk?
'Het stelt ons in staat om situaties te herkennen. Vanuit een evolutionair perspectief is herinneren leren. We leren ons vooral te beschermen tegen slechte ervaringen. Daarom kunnen die herinneringen ook echt pijnlijk zijn, het is de bedoeling dat we een nieuwe vergelijkbare situatie uit de weg gaan. Mensen met een posttraumatisch stresssyndroom als gevolg van een oorlog of een andere ramp zijn daar het duidelijkste voorbeeld van.'
Slaat ons geheugen dan eigenlijk door in zijn poging om te beschermen?
'Zo zou je dat wel kunnen zien. Opvallend is ook dat in die gevallen herinneringen niet context-specifiek zijn, maar zonder een aanleiding in de omgeving tot veel stress kunnen leiden. Maar de functie van het geheugen is wel hetzelfde: doordat de herinnering naar de oppervlakte komt, wordt eigenlijk een update gemaakt van die herinnering.'
Als onze herinneringen kunnen veranderen, kunnen we die dan ook beïnvloeden?
'Daar wordt de laatste jaren veel onderzoek naar gedaan in ons team. Onder andere door mijn promotor Merel Kindt. Zij heeft aangetoond dat als een herinnering wordt "opgehaald" en vervolgens een bètablokker wordt toegediend, dat deze herinneringen kunnen veranderen. Dat kan doordat dat middel indirect de eiwit-synthese in het brein blokkeert, die nodig is voor de update van herinneringen.'
Het is dus een kwestie van invloed uitoefenen op het moment dat herinneringen worden opgehaald?
'Ja, dan zijn herinneringen in zekere zin labiel. Als dan een stressreactie ontstaat, dan wordt die herinnering nog eens extra sterk opgeslagen. Alleen een herinnering ophalen is daarom niet voldoende, heb ik aangetoond in mijn onderzoek. Je moet dus eigenlijk meteen ingrijpen om de hersenen de kans te geven de herinnering anders op te slaan.'
Als we ons geheugen kunnen beïnvloeden. Is het dan mogelijk om mensen te hersenspoelen?
'Op dit moment zeker niet. Wat wel zou kunnen is dat op het moment dat een herinnering wordt opgehaald, nieuwe informatie aan deze herinnering wordt toegevoegd. Het onderscheid tussen "echte" en "valse" herinneringen vervaagt dan. Maar op dit moment is invloed uitoefenen op de inhoud van een herinnering toekomstmuziek, nu gaat het alleen om de intensiteit van de ervaringen in ons geheugen.'
En dat kan mensen van hun kwellende herinneringen afhelpen?
'Daar wordt inderdaad mee geëxperimenteerd. Mensen met stress-stoornissen krijgen nu óf medicijnen óf worden blootgesteld aan hun angsten. Bijvoorbeeld door steeds weer naar een spin te kijken. Door middel van bètablokkers kunnen we de intensiteit van een traumatische herinnering die in labiele staat verkeert, verzwakken. Dat kan echt een verandering teweegbrengen voor mensen met angsten die hun hele leven beheersen. Mijn onderzoek toont aan dat je echt moet ingrijpen om de intensiteit van de herinnering te veranderen. Maar in hoeverre dat kan en op welke manier precies, daar is nog meer onderzoek voor nodig.'
Marieke Bos
Marieke Bos
14-12-1981 Geboren te Utrecht
2005 Klinische psychologie, Universiteit van Amsterdam
2007 Onderzoeker bij De Waag
2013 Docent psychologie, Universiteit van Amsterdam
2014 Promotie Challenging Emotional Memory, klinische psychologie, Universiteit van Amsterdam
Tekst: Joost Zonneveld
