UvA-student boekwetenschap Trude Dijkstra en promovendus Rindert Jagersma onthullen vandaag tijdens een congres in Brussel dat de Amsterdamse drukker Israël de Paul (1630-1680) de geheime drukker is geweest van belangrijke werken van de zeventiende-eeuwse filosoof Benedictus de Spinoza.
In 1670 verscheen de Tractatus theologico-politicus (‘theologisch-politiek traktaat’), waarin Benedictus de Spinoza, ook bekend als Baruch Spinoza, op basis van zijn analyse van de Bijbel pleit voor godsdienstvrijheid en tolerantie. Spinoza sluit dit werk af met een lovende beschouwing over de vrijheid van de Amsterdamse burgers, maar die tolerantie strekte niet zover dat deze teksten in Amsterdam zonder gevaar konden verschijnen. Het boek verscheen daarom zonder de naam van de auteur en met een vervalst impressum (‘Hamburg, Henricum Künraht, 1672’).
En niet zonder reden, want onmiddellijk na het verschijnen brak een storm van kritiek uit. In diverse steden werd het boek in beslag genomen bij de boekverkopers en niet veel later werd het drukken, verspreiden of verkopen van het boek officieel verboden. Kort na zijn dood in 1677 verscheen Spinoza’s levenswerk Ethica, waarin hij behalve op de ethiek ook zijn metafysica uiteenzette.
Ondanks de grote aandacht voor leven en werk van Spinoza wisten wetenschappers niet de identiteit van de drukker van zijn belangrijkste werken te achterhalen. Brieven of archiefstukken die uitsluitsel zouden kunnen geven, ontbraken. Ten onrechte wordt in de literatuur nu vaak de Amsterdamse uitgever Jan Riewertsz aangewezen als de drukker van Spinoza, maar hoewel hij behoorde tot de kring van ‘Spinozisten’, was Riewertsz een uitgever die het eigenlijke drukwerk uitbesteedde.
Dijkstra en Jagersma hebben het typografisch materiaal (drukletters, gedecoreerde initiaalletters, ornamenten, et cetera) dat gebruikt werd voor de beide anonieme werken, vergeleken met het materiaal dat benut werd in de boeken van gedateerde en met naam en toenaam genoemde boekdrukkers uit de Gouden Eeuw. Daardoor konden ze de identiteit van de geheime drukker kunnen achterhalen. Van De Paul is slechts een handvol werken bewaard dat dat zijn naam draagt. De Paul had zich toegelegd op het drukken van (verboden) boeken en pamfletten uit de kring van vrijdenkers rond Spinoza. Ook in het tolerante Amsterdam bleef dat een hachelijke onderneming en De Paul verkoos de anonimiteit om zich tegen vervolging te beschermen.
In 1670 verscheen de Tractatus theologico-politicus (‘theologisch-politiek traktaat’), waarin Benedictus de Spinoza, ook bekend als Baruch Spinoza, op basis van zijn analyse van de Bijbel pleit voor godsdienstvrijheid en tolerantie. Spinoza sluit dit werk af met een lovende beschouwing over de vrijheid van de Amsterdamse burgers, maar die tolerantie strekte niet zover dat deze teksten in Amsterdam zonder gevaar konden verschijnen. Het boek verscheen daarom zonder de naam van de auteur en met een vervalst impressum (‘Hamburg, Henricum Künraht, 1672’).
En niet zonder reden, want onmiddellijk na het verschijnen brak een storm van kritiek uit. In diverse steden werd het boek in beslag genomen bij de boekverkopers en niet veel later werd het drukken, verspreiden of verkopen van het boek officieel verboden. Kort na zijn dood in 1677 verscheen Spinoza’s levenswerk Ethica, waarin hij behalve op de ethiek ook zijn metafysica uiteenzette.
Ondanks de grote aandacht voor leven en werk van Spinoza wisten wetenschappers niet de identiteit van de drukker van zijn belangrijkste werken te achterhalen. Brieven of archiefstukken die uitsluitsel zouden kunnen geven, ontbraken. Ten onrechte wordt in de literatuur nu vaak de Amsterdamse uitgever Jan Riewertsz aangewezen als de drukker van Spinoza, maar hoewel hij behoorde tot de kring van ‘Spinozisten’, was Riewertsz een uitgever die het eigenlijke drukwerk uitbesteedde.
Dijkstra en Jagersma hebben het typografisch materiaal (drukletters, gedecoreerde initiaalletters, ornamenten, et cetera) dat gebruikt werd voor de beide anonieme werken, vergeleken met het materiaal dat benut werd in de boeken van gedateerde en met naam en toenaam genoemde boekdrukkers uit de Gouden Eeuw. Daardoor konden ze de identiteit van de geheime drukker kunnen achterhalen. Van De Paul is slechts een handvol werken bewaard dat dat zijn naam draagt. De Paul had zich toegelegd op het drukken van (verboden) boeken en pamfletten uit de kring van vrijdenkers rond Spinoza. Ook in het tolerante Amsterdam bleef dat een hachelijke onderneming en De Paul verkoos de anonimiteit om zich tegen vervolging te beschermen.
