Sommigen denken aan slimme technologie om steden leefbaar te houden, maar hoogleraar bestuur en beleid Maarten Hajer neemt juist bestaande kwaliteiten van steden als uitgangspunt.
In de hele wereld trekken meer mensen naar steden. Wat betekent dat voor die steden?
‘Steden staan voor enorme uitdagingen om de verwachte groei op te vangen, terwijl de milieuproblemen alleen maar toenemen. Dat geldt overigens vooral voor steden buiten het Westen. De vraag is hoe je het vervoer in steden regelt en hoe je voor voldoende voedsel en schone lucht zorgt. Dat zijn dermate grote problemen dat we die niet kunnen oplossen zoals we die vorige eeuw hebben opgelost, waarbij steden almaar konden uitdijen. We moeten op zoek gaan naar nieuwe, slimme oplossingen.’
Er is een beweging die gelooft in slimme technologische oplossingen om steden leefbaar te houden. Maar u bent kritisch over zogeheten smart cities. Waarom?
‘De mensen die het concept van de smart city propageren, komen vooral uit de ict-hoek. Maar dat zijn niet per se mensen die weten hoe het met het publieke domein in steden is gesteld. Sociologen hebben meer dan een eeuw onderzoek gedaan naar de manier waarop mensen zich in stedelijke ruimtes bewegen en werken. Dat kun je niet zomaar overboord gooien. Mensen hebben het primaat, niet de technologie. Ik zei onlangs in een tweet dat de smart city ons zal programmeren als wij die niet programmeren. Daarom spreek ik liever over smart urbanism, over mensen die hun stad slim vormgeven.’
Wat heb je nodig voor dat smart urbanism?
‘Om te beginnen een goed inzicht in welke grondstoffen, hoeveel energie en wat voor voedsel de bevolking van een stad nodig heeft. Maar je moet ook weten hoeveel afval een stad produceert. Op die terreinen moeten we veel efficiënter worden en aan verduurzaming werken. En steden moeten meer de creatieve concurrentie opzoeken. Dat betekent dat ze elkaar helpen met kennis, maar ook ergens de beste in willen zijn.’
Waar zou Amsterdam de beste in kunnen zijn?
‘Een belangrijke opgave voor Amsterdam is het vervoer. Deze stad zou er duidelijker voor kunnen kiezen dé fietshoofdstad van de wereld te worden. Dat kan, want Amsterdam is 's werelds kleinste metropool. Het stadsbestuur zou duidelijker kunnen anticiperen op het verdwijnen van de auto. In combinatie met meer kleine stadswoningen in hoogbouw rond het centrum kan de stad dan blijven groeien en komt er een nog sterkere basis voor voorzieningen. De stad van korte afstanden, nu een grote kwaliteit van Amsterdam, blijft zo op een duurzame manier behouden. Dat zou een slimme richting zijn waar Amsterdam veel profijt van kan trekken.’
Een slimme stad gaat dus eigenlijk over het maken van slimme keuzes?
‘Dat is zeker het geval. Maar daarbij sluit ik technologische toepassingen niet uit. Ik denk echt dat het een kwestie van tijd is dat we met een app een zelfrijdende auto bestellen die ons naar een willekeurige bestemming rijdt. Maar mijn punt is dat het stadsbestuur, bedrijven en burgers in een stad gezamenlijk goed moeten nadenken waar en voor welk doel ze technische middelen willen gebruiken. Naar mijn mening moet de kwaliteit van het publieke domein de prioriteit krijgen.’
De diensten van de gemeente die met ruimtelijke ordening te maken hebben, worden door bezuinigingen getroffen. U pleit ook voor meer invloed van burgers en bedrijven bij het vormgeven van slimme steden. Wie zullen die steden straks maken?
‘De planning zal moeten veranderen. Overheden kunnen die tegenwoordig minder direct sturen. Maar het nadenken over de grotere verbanden in de stad blijft van essentieel belang. Wat doe je waar en wat wil je op sommige plekken juist niet? Want ook als je bedrijven en burgers meer invloed wilt geven, is dat geen pleidooi voor ad-hocbeleid.’
1993 promotie politicologie, Universiteit van Oxford
1998 hoogleraar bestuur en beleid, Universiteit van Amsterdam
2001 Op zoek naar nieuw publiek domein, met Arnold Reijndorp
2008 directeur Planbureau voor de Leefomgeving (PBL)
2014 Smart about cities - Visualising the challenge of 21st century urbanism, met Ton Dassen
Tekst: Joost Zonneveld
In de hele wereld trekken meer mensen naar steden. Wat betekent dat voor die steden?
‘Steden staan voor enorme uitdagingen om de verwachte groei op te vangen, terwijl de milieuproblemen alleen maar toenemen. Dat geldt overigens vooral voor steden buiten het Westen. De vraag is hoe je het vervoer in steden regelt en hoe je voor voldoende voedsel en schone lucht zorgt. Dat zijn dermate grote problemen dat we die niet kunnen oplossen zoals we die vorige eeuw hebben opgelost, waarbij steden almaar konden uitdijen. We moeten op zoek gaan naar nieuwe, slimme oplossingen.’
Er is een beweging die gelooft in slimme technologische oplossingen om steden leefbaar te houden. Maar u bent kritisch over zogeheten smart cities. Waarom?
‘De mensen die het concept van de smart city propageren, komen vooral uit de ict-hoek. Maar dat zijn niet per se mensen die weten hoe het met het publieke domein in steden is gesteld. Sociologen hebben meer dan een eeuw onderzoek gedaan naar de manier waarop mensen zich in stedelijke ruimtes bewegen en werken. Dat kun je niet zomaar overboord gooien. Mensen hebben het primaat, niet de technologie. Ik zei onlangs in een tweet dat de smart city ons zal programmeren als wij die niet programmeren. Daarom spreek ik liever over smart urbanism, over mensen die hun stad slim vormgeven.’
Wat heb je nodig voor dat smart urbanism?
‘Om te beginnen een goed inzicht in welke grondstoffen, hoeveel energie en wat voor voedsel de bevolking van een stad nodig heeft. Maar je moet ook weten hoeveel afval een stad produceert. Op die terreinen moeten we veel efficiënter worden en aan verduurzaming werken. En steden moeten meer de creatieve concurrentie opzoeken. Dat betekent dat ze elkaar helpen met kennis, maar ook ergens de beste in willen zijn.’
Waar zou Amsterdam de beste in kunnen zijn?
‘Een belangrijke opgave voor Amsterdam is het vervoer. Deze stad zou er duidelijker voor kunnen kiezen dé fietshoofdstad van de wereld te worden. Dat kan, want Amsterdam is 's werelds kleinste metropool. Het stadsbestuur zou duidelijker kunnen anticiperen op het verdwijnen van de auto. In combinatie met meer kleine stadswoningen in hoogbouw rond het centrum kan de stad dan blijven groeien en komt er een nog sterkere basis voor voorzieningen. De stad van korte afstanden, nu een grote kwaliteit van Amsterdam, blijft zo op een duurzame manier behouden. Dat zou een slimme richting zijn waar Amsterdam veel profijt van kan trekken.’
Een slimme stad gaat dus eigenlijk over het maken van slimme keuzes?
‘Dat is zeker het geval. Maar daarbij sluit ik technologische toepassingen niet uit. Ik denk echt dat het een kwestie van tijd is dat we met een app een zelfrijdende auto bestellen die ons naar een willekeurige bestemming rijdt. Maar mijn punt is dat het stadsbestuur, bedrijven en burgers in een stad gezamenlijk goed moeten nadenken waar en voor welk doel ze technische middelen willen gebruiken. Naar mijn mening moet de kwaliteit van het publieke domein de prioriteit krijgen.’
De diensten van de gemeente die met ruimtelijke ordening te maken hebben, worden door bezuinigingen getroffen. U pleit ook voor meer invloed van burgers en bedrijven bij het vormgeven van slimme steden. Wie zullen die steden straks maken?
‘De planning zal moeten veranderen. Overheden kunnen die tegenwoordig minder direct sturen. Maar het nadenken over de grotere verbanden in de stad blijft van essentieel belang. Wat doe je waar en wat wil je op sommige plekken juist niet? Want ook als je bedrijven en burgers meer invloed wilt geven, is dat geen pleidooi voor ad-hocbeleid.’
Maarten Hajer
Groningen, 8 augustus 1962
1993 promotie politicologie, Universiteit van Oxford
1998 hoogleraar bestuur en beleid, Universiteit van Amsterdam
2001 Op zoek naar nieuw publiek domein, met Arnold Reijndorp
2008 directeur Planbureau voor de Leefomgeving (PBL)
2014 Smart about cities - Visualising the challenge of 21st century urbanism, met Ton Dassen
Tekst: Joost Zonneveld
