De wekelijkse doorgeefvraag: een wetenschapper stelt een vraag aan een collega uit een ander vakgebied. Erik Rietveld vraagt kunsthistorica Marjolijn Bol (UvA, Max-Planck-Institut in Berlijn): wat is de relatie tussen materiaalschaarste (bijvoorbeeld als gevolg van oorlog of economische crisis) en creativiteit?
‘Overal vind je materialen die pretenderen iets anders te zijn: laminaatvloeren lijken op houten vloeren, het kunststof aanrecht imiteert marmer en de welbekende nylonkous doet zijde na. We vinden dat wellicht zo gewoon dat we er niet meer bij stilstaan waarom we worden omringd door al deze imitaties.
Nu ligt meer dan schaarste aan het fenomeen ten grondslag, maar de beperkte beschikbaarheid van een gewild materiaal is zeker een van de belangrijkste drijfveren. Schaarste zelf kent ook vele oorzaken, waarvan oorlog de beruchtste is.
In 1943, in een pamflet getiteld Duitsland, land van substitutie, schreef Olaf Nissen (pseudoniem) hoe schaarste en de bijbehorende zoektocht naar substituten tijdens de Tweede Wereldoorlog een belangrijke drijfveer waren voor creativiteit en inventiviteit: “De nazi’s zorgden voor veel substituten, van olie, rubber, zijde, metalen tot timmerhout. (…) Zelfs je jurk of pak is waarschijnlijk maar een flirtatie met echte wol of katoen.”
Materiaalimitatie is zeker niet in nazi-Duitsland uitgevonden. Het fenomeen is duizenden jaren oud en heeft een niet onbelangrijke rol gespeeld in de kunstgeschiedenis. In de oudheid ontwikkelden pottenbakkers bijvoorbeeld complexe glazuurlagen om met hun aardewerk zeldzame edelmetalen na te doen en middeleeuwse schilders imiteerden edelstenen met laagjes doorschijnende olieverf op goud. Zelfs bedrukte stoffen zijn ooit uitgevonden om kostbaar en tijdrovend borduurwerk te vervangen.
Ook nu zorgt de wens materialen te imiteren onverminderd voor uitvindingen. Zo is het nieuwe 3D-printen een inventie van de mens om schaarse substanties, van organen tot schilderijen van oude meesters, uit de printer te doen rollen.’
Bol vraagt Stephanie Welten (maatschappij- en gedragswetenschappen, UvA): op welke wijze kan plaatsvervangende schaamte mensen motiveren gezond(er) te leven?
‘Overal vind je materialen die pretenderen iets anders te zijn: laminaatvloeren lijken op houten vloeren, het kunststof aanrecht imiteert marmer en de welbekende nylonkous doet zijde na. We vinden dat wellicht zo gewoon dat we er niet meer bij stilstaan waarom we worden omringd door al deze imitaties.
Nu ligt meer dan schaarste aan het fenomeen ten grondslag, maar de beperkte beschikbaarheid van een gewild materiaal is zeker een van de belangrijkste drijfveren. Schaarste zelf kent ook vele oorzaken, waarvan oorlog de beruchtste is.
In 1943, in een pamflet getiteld Duitsland, land van substitutie, schreef Olaf Nissen (pseudoniem) hoe schaarste en de bijbehorende zoektocht naar substituten tijdens de Tweede Wereldoorlog een belangrijke drijfveer waren voor creativiteit en inventiviteit: “De nazi’s zorgden voor veel substituten, van olie, rubber, zijde, metalen tot timmerhout. (…) Zelfs je jurk of pak is waarschijnlijk maar een flirtatie met echte wol of katoen.”
Materiaalimitatie is zeker niet in nazi-Duitsland uitgevonden. Het fenomeen is duizenden jaren oud en heeft een niet onbelangrijke rol gespeeld in de kunstgeschiedenis. In de oudheid ontwikkelden pottenbakkers bijvoorbeeld complexe glazuurlagen om met hun aardewerk zeldzame edelmetalen na te doen en middeleeuwse schilders imiteerden edelstenen met laagjes doorschijnende olieverf op goud. Zelfs bedrukte stoffen zijn ooit uitgevonden om kostbaar en tijdrovend borduurwerk te vervangen.
Ook nu zorgt de wens materialen te imiteren onverminderd voor uitvindingen. Zo is het nieuwe 3D-printen een inventie van de mens om schaarse substanties, van organen tot schilderijen van oude meesters, uit de printer te doen rollen.’
Bol vraagt Stephanie Welten (maatschappij- en gedragswetenschappen, UvA): op welke wijze kan plaatsvervangende schaamte mensen motiveren gezond(er) te leven?
