Niks meer missen?
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief!
wetenschap

Ewald Engelen: 'Burgers moeten boos worden'

Het Parool,
20 oktober 2014 - 17:40
Met zijn nieuwe boek De schaduwelite schreef financieel geograaf Ewald Engelen een felle aanklacht tegen politici, bankiers, toezichthouders en economen. Engelen bestudeerde de financiële sector in Nederland al voor de crisis in 2008 uitbrak. Die kwam ook voor hem als een verrassing, en bij hem 'vielen de schellen van de ogen'. Maar tot zijn verbijstering werden de banken, die met hun roekeloze gedrag de crisis hebben uitgelokt, niet aangepakt.

Uw boek begint met een ledenlijst van wat u de schaduwelite noemt, van Lodewijk Asscher tot internationaal belastingadviseur Bartjan Zoetmulder. Hoe kwam u tot deze lijst?
‘De lijst bevat de namen van personen die betrokken waren bij het onschadelijk maken van drie aanvallen in de laatste jaren op de bancaire geldmachine. Deze mensen hebben voorkomen dat er beperkingen kwamen op praktijken die banken en andere instellingen zeer veel vrijheid hebben gegeven.’
‘De mensen op deze lijst waren onder meer betrokken bij Holland Financial Centre, een samenwerkingsverband van de financiële sector, de politiek en toezichthouders. We vonden het toen normaal dat die allemaal in één club zaten, alsof het belang van de banken het belang van Nederland is.’

U beschrijft een complot, maar dat veronderstelt een geheime agenda. Het streven om de banken te beschermen lag toch open en bloot?
‘Het gaat niet om een Bilderberg-achtige groep die achter de schermen werkt, maar om goed gepositioneerde actoren, in het bedrijfsleven maar ook daarbuiten. Met dreigementen, chantage en leugens werd de politiek gegijzeld. De agenda is overduidelijk. Eén van de leden van de schaduwelite zei het hardop: "We moeten terug naar de situatie van 2008." Politiek, pers en publiek wordt een rad voor ogen gedraaid, gesteund door embedded intellectuelen. Dat is een gecoördineerde actie, niet alleen in Nederland, maar ook in Brussel en Bazel. Daar zitten groepen achter, zoals brancheorganisaties van de banken. Maar de reactie op de aanvallen is complotachtig, al is dat een gevaarlijke term. De leden van de schaduwelite hebben verschillende rollen, maar ze hebben allemaal bijgedragen aan de ravage waar Nederland mee geconfronteerd is.’

En daarom deze aanklacht?
‘De auteur is boos. Je verwacht toch dat de bestuurders inzien dat Nederlandse huishoudens niet opnieuw mogen worden blootgesteld aan dit soort negatieve schokken. Dat gebeurt niet, men probeert ten koste van heel veel de geldmachine zo veel mogelijk intact te houden. Deze mensen klaag ik aan, omdat er niets geleerd is. Dat is schandalig.’

Wat verwacht u dat leden van de schaduwelite gaan doen?
‘Ik hoop dat ze boos worden. Ik vrees dat ze niet zullen reageren. Ik heb al een reputatie. Misschien dat de aangesproken mensen mij daarom niet serieus nemen. Maar mijn publiek is de burger. Daarom noem ik de dingen bij hun naam.’

U schrijft dat deze vorm van kapitalisme, waarin financiële aspecten een grote rol spelen, moet worden gestopt. Hoe?
‘In Nederland is de bancaire sector vier keer zo groot als de reële economie. Die financiële sector moet teruggedrongen worden, door het vergroten van de buffers van de banken om tegenvallers op te vangen. Daarmee neemt de winstgevendheid van de banken af en dus hun aantrekkelijkheid.’

Maar is het echte probleem niet dat er geen alternatief wereldbeeld is voor het neoliberalisme?
‘Er is geen mobiliserend alternatief verhaal. De SP heeft een vooral nostalgisch verhaal, dat is onvoldoende attractief gebleken. De PvdA heeft haar ideologische veren afgeschud, of beter gezegd vervangen door neoliberale veren. Dat ontbreken van het alternatief breekt ons op.’

Waarom is dat alternatief er niet?
‘Dat komt voor een belangrijk deel uit intellectuele armoede. Wetenschappelijke bureaus van partijen, denktanks en universiteiten functioneren niet goed. Analyses van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid missen een meeslepend karakter, zijn technocratisch.’

Misschien moeten burgers iets doen?
‘Het eerste wat ze moeten doen, is boos worden. Doe het nu. Word boos! Als je het nu niet doet, is het straks te laat. Er zijn meer manieren om dat te uiten dan via de formele politiek. Mensen zouden massaclaims tegen banken kunnen indienen, nieuwe partijen oprichten, met de voeten stemmen door de grote banken te verlaten. Als dat op grote schaal gebeurt, zal het zeker effect hebben.’
‘De oproep is: kom uit die leunstoel. Dit is het moment om iets te doen. Laat je niet afleiden door Zwarte Piet of allerlei andere kwesties. Dit is op dit moment dé kwestie.’

Dit is een ingekorte versie van een interview dat ook in Het Parool verscheen. Tekst: Addie Schulte. De schaduwelite voor en na de crisis van Ewald Engelen wordt woensdag gepresenteerd in De Nieuwe Liefde.
Lees meer over