Er zijn tientallen redenen om deze zomer de Achterhoek te bezoeken: de rust, de prachtige natuur, de nuchtere mensen, de frisse lucht, de cultuur... Maar velen reizen ook af naar het verre Oosten voor het wildste, lompste en gezelligste festival van het jaar: de Zwarte Cross, die vandaag begint. Alleen kun je daar niet aankomen zonder een woordje Achterhoeks te leren, want a'j plat kunt praoten, mo'j ‘t nie laoten (als je dialect kan praten, moet je het niet laten). Een lesje Achterhoeks voor beginners.
Vaak bu’j te bang
Laten we om erin te komen beginnen met een aantal leuzen van de Zwarte Cross: ‘A-j maor schik heb’, ‘Alles kump goed’, ‘Ook veur blanken’ en ‘Vaak bu’j te bang’. Wel te begrijpen zonder vertaling, toch? Belangrijk om te weten voor de cross: je kunt je ongeveer overal tegoed doen aan alcoholische versnaperingen, behalve in het blagenparadijs. Blagen zijn namelijk kinderen in het Achterhoeks dialect, dus verwacht hier eerder springkussens, clowns en dat soort grei (spul). Honger gekregen na al die glazen bier? Döner heet op de cross gewoon een broodje schaop. En heb je het geluk om er een leuk deerntjen (meisje) of jungsken (jongen) te ontmoeten die je vraagt mee te gaan brommers kieken, weet je dan wat zij of hij bedoelt?
Misschien als je de songtekst van het gelijknamige nummer van Jovink en de Voederbietels hoort: ‘Ze was net zeuventien, maor ze waog al honderdtien en ze wol met mien buuten brommers kieken. Al bun ik getrouwd met een ander. Ik hol vannacht van ow.’ Voor degenen die nu nog niet zelf in kunnen vullen wat het betekent: brommers kieken komt uit de tijd dat het op het platteland bij elke gelegenheid buiten vol stond met brommers. Aan iemand vragen om buiten de brommers te bekijken, was in feite een verkapte smoes om iemand mee te lokken voor een zoen, of meer.
Uitspraak
Dan nog de uitspraak van het dialect. Want høken (‘helemaal uit je dak gaan’, de spreuk van de Achterhoekse band Normaal) uitspreken als heujken kan écht niet. De ‘ø’ en de ‘ö’ zeg je als het Duitse ‘Freule’. De ‘ø’ in høken spreek je dus hetzelfde uit als de ö in nölen, zeuren. Een nölkip is dus een zeurkous. En nu we toch woorden leren om anderen te bezeiken (af te zeiken): een sukkel is een dözel en een lastig persoon een draodnaegel – de ‘ae’ spreek je uit als ‘militair’. Pas maar op dat degene die je uitscheldt niet boos wordt, want dan he’j de schaopen an’t drieten (dan heb je een probleem – de ‘ao’ spreek je uit als ‘roze’). Maar het belangrijkste om te onthouden voor de Zwarte Cross: ga vooral kats naor de klote (helemaal los)!
Mini Achterhoeks woordenboek
Stofzuiger = huulbessem
Vaatdoek = schorreslet
Heel mooi = onmundig mooi
Spijkerbroek = spiekerboks
Koortslip = brats
Ben je wel goed bij je hoofd? = He-j de goed wies kapot?
Uien = siepels
Koekje = kuukske
Poepen = drieten
Plassen = stroezen
Je niet lekker voelen = sloerig in de rakker
Boerenkool = moes
Knoeien = klaaien
Lees in het zomernummer van Folia mijn ode aan de Achterhoek met meer redenen waarom mijn geboortestreek het leukste stukje Nederland is.
