Mensen pikken onverwachte signalen te laat op, omdat we daar van nature weerstand aan bieden. Het verklaart waarom mensen soms duidelijke signalen van bijvoorbeeld de automatisering toch over het hoofd zien. Lector Aviation Engineering Robert Jan de Boer spreekt aanstaande zaterdag tijdens de Aviation Knowledge and Career Day over deze ‘cognitieve weerstand’, die juist in de cockpit tot problemen kan leiden.
‘We zijn gewend op de automatische piloot te denken,’ legt De Boer uit op de website van de HvA. 'Scherp blijven en rekening houden met het onverwachte kost ons veel meer energie.' Maar de werkelijkheid laat zich niet voorspellen: dat blijkt bijvoorbeeld als een ramp of ‘zwarte zwaan’ zich voordoet.
Cognitieve weerstand houdt in dat we signalen uit de buitenwereld wel waarnemen, maar pas na langere tijd onze denkkaders aanpassen. De Boer: ‘Dit mechanisme zorgt ervoor dat we de wereld makkelijker kunnen ordenen.’ De Boer geeft het volgende voorbeeld: ‘Hoe veel van elke diersoort nam Mozes mee in de ark?’ De meeste mensen zullen als antwoord "twee" geven. Een voorbeeld van hoe ons brein een truc met ons uithaalt: onze hersenen scannen vanzelf over het woord ‘Mozes’ heen. Binnen bepaalde beroepen is het cruciaal om juist het bewuste nadenken te activeren en zo deze cognitieve weerstand te overwinnen.'
De Boer onderzoekt in hoeverre karaktereigenschappen en emoties invloed hebben op de cognitieve weerstand. Uit het onderzoek blijkt dat positieve emoties de cognitieve weerstand versterken en negatieve emoties dit juist verzwakken. Ook karaktereigenschappen hebben invloed: onzekerheid verzwakt de cognitieve weerstand. De Boer: ‘Onzekerheid wordt binnen de psychologie traditioneel als een negatieve eigenschap gezien. Maar in dit geval heeft het dus voordelen voor bepaalde vakgebieden. En onzekerheid is juist een eigenschap waar techneuten een overmaat van hebben.’
Seneca’s fout
Het onderzoek naar cognitieve weerstand kan gevolgen gaan hebben voor de eigenschappen die voor piloten als belangrijk worden verondersteld. Piloten worden nu juist geselecteerd op eigenschappen als stressbestendigheid en rationaliteit, maar het kan goed zijn dat dat in de toekomst verandert. De Boer: ‘Eerder dit jaar is een aantal studenten afgestudeerd op automation surprise, het fenomeen dat bemanningen verrast worden door (uitblijvende) acties van de vliegtuigcomputers. Uit het onderzoek blijkt dat veel beginnende piloten niet de signalen oppikten die duidelijk zichtbaar waren op de cockpitdisplays. Seneca zei: “zich vergissen is menselijk, maar volharden is des duivels.” Uit dit onderzoek blijkt dat fouten maken menselijk is, maar het volharden daarin ook. We zijn niet altijd in staat om signalen vanuit de werkelijkheid op te pikken.’
Lees hier de samenvatting van Seneca’s error, het proefschrift van De Boer, waarop hij onlangs is gepromoveerd aan de TU Delft.
‘We zijn gewend op de automatische piloot te denken,’ legt De Boer uit op de website van de HvA. 'Scherp blijven en rekening houden met het onverwachte kost ons veel meer energie.' Maar de werkelijkheid laat zich niet voorspellen: dat blijkt bijvoorbeeld als een ramp of ‘zwarte zwaan’ zich voordoet.
Cognitieve weerstand houdt in dat we signalen uit de buitenwereld wel waarnemen, maar pas na langere tijd onze denkkaders aanpassen. De Boer: ‘Dit mechanisme zorgt ervoor dat we de wereld makkelijker kunnen ordenen.’ De Boer geeft het volgende voorbeeld: ‘Hoe veel van elke diersoort nam Mozes mee in de ark?’ De meeste mensen zullen als antwoord "twee" geven. Een voorbeeld van hoe ons brein een truc met ons uithaalt: onze hersenen scannen vanzelf over het woord ‘Mozes’ heen. Binnen bepaalde beroepen is het cruciaal om juist het bewuste nadenken te activeren en zo deze cognitieve weerstand te overwinnen.'
De Boer onderzoekt in hoeverre karaktereigenschappen en emoties invloed hebben op de cognitieve weerstand. Uit het onderzoek blijkt dat positieve emoties de cognitieve weerstand versterken en negatieve emoties dit juist verzwakken. Ook karaktereigenschappen hebben invloed: onzekerheid verzwakt de cognitieve weerstand. De Boer: ‘Onzekerheid wordt binnen de psychologie traditioneel als een negatieve eigenschap gezien. Maar in dit geval heeft het dus voordelen voor bepaalde vakgebieden. En onzekerheid is juist een eigenschap waar techneuten een overmaat van hebben.’
Seneca’s fout
Het onderzoek naar cognitieve weerstand kan gevolgen gaan hebben voor de eigenschappen die voor piloten als belangrijk worden verondersteld. Piloten worden nu juist geselecteerd op eigenschappen als stressbestendigheid en rationaliteit, maar het kan goed zijn dat dat in de toekomst verandert. De Boer: ‘Eerder dit jaar is een aantal studenten afgestudeerd op automation surprise, het fenomeen dat bemanningen verrast worden door (uitblijvende) acties van de vliegtuigcomputers. Uit het onderzoek blijkt dat veel beginnende piloten niet de signalen oppikten die duidelijk zichtbaar waren op de cockpitdisplays. Seneca zei: “zich vergissen is menselijk, maar volharden is des duivels.” Uit dit onderzoek blijkt dat fouten maken menselijk is, maar het volharden daarin ook. We zijn niet altijd in staat om signalen vanuit de werkelijkheid op te pikken.’
Lees hier de samenvatting van Seneca’s error, het proefschrift van De Boer, waarop hij onlangs is gepromoveerd aan de TU Delft.
